Kredyt hipoteczny to bardzo popularne rozwiązanie dla osób, które chcą posiadać własne M. Niestety, wielu klientów nie zdaje sobie sprawy z tego, co dzieje się z długiem po śmierci kredytobiorcy. Mam nadzieję, że ten artykuł pomoże zrozumieć mechanizmy bankowe oraz podpowie, jak się odpowiednio przed nimi zabezpieczyć. Kluczem do zrozumienia problemu jest poznanie pojęć: sukcesja, dziedziczenie oraz hipoteka umowna.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Jak działa prawo spadkowe?
- Czym jest sukcesja?
- Jak zabezpieczyć się na wypadek śmierci kredytobiorcy?
Jak działa prawo spadkowe?
Według teorii prawa spadkowego powołanie do spadku może wynikać z testamentu lub w przypadku jego braku z ustawy – zgodnie z art. 926 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (dalej KC). W przypadku dziedziczenia ustawowego zgodnie z art. 931 KC w pierwszej kolejności powołanymi do spadku są dzieci oraz małżonek. Spadek dziedziczą oni w równych częściach, cześć przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż 1/4 całości spadku.
W przypadku śmierci jednego ze współmałżonków podział spadku wynikający z ustawy w poniższych przykładowych sytuacjach wygląda następująco:
1. Małżonek/ka i dwójka dzieci (wszyscy dziedziczą po 1/3) 931 1 KC – dziedziczą w częściach równych)
2. Małżonek/ka i dwójka dzieci, z których jedno nie dożyło spadku, pozostawiając również 2 dzieci, czyli wnuki (małżonek dziedziczy 1/3, jedno dziecko również 1/3 i wnuczęta po 1/6 – 931 ust. 2 KC)
3. Małżonek/ka, brak dzieci, rodzice zmarłego (małżonek dziedziczy 1/2 a rodzice po 1/4 – 932 ust. 2 KC)
W związku z faktem, iż w polskim prawie konkubinat obecnie nie jest uregulowany prawnie, w takim wypadku podział majątku wygląda następująco:
1. Konkubinat bez dzieci
2. Konkubinat ze wspólnym dzieckiem
Czym jest sukcesja?
Przeciwieństwem wspomnianego dziedziczenia ustawowego jest sukcesja. Pod tym pojęciem kryje się dobrowolne, zaplanowane przekazanie majątku. W takiej sytuacji po śmierci jednego z kredytobiorców bank ma prawo ponownie przeliczyć zdolność kredytową dla pozostałych kredytobiorców lub partycypujących spadkobierców. Bardzo często – zwłaszcza gdy wśród spadkobierców są nieletni – tej zdolności po prostu nie ma. W takiej sytuacji brak zdolności kredytowej uniemożliwiający przejęcie zobowiązania daje bankowi podstawę, aby postawić kredyt w stan wymagalności poprzez wypowiedzenie umowy kredytowej. Kredytobiorca ma wówczas 30 dni na spłatę całości salda zadłużenia, w przeciwnym razie bank przystępuje do procesu egzekucyjnego. Niejednokrotnie jedynym wyjściem jest wtedy sprzedaż zadłużonej nieruchomości.
Możliwe konsekwencje dla pożyczkobiorców z nieletnimi dziećmi to przede wszystkim trudności ze sprzedażą mieszkania/domu. Wynikają one z konieczności uzyskania zgody sądu rodzinnego na sprzedaż. Rodzic nie może podjąć w imieniu dziecka decyzji o sprzedaży nieruchomości, ponieważ decyzja ta wykracza poza „czynności zwykłego zarządu”. Sąd orzekając w takiej sprawie, będzie rozpatrywał tę decyzję zawsze w kategorii interesu dziecka. Kolejną możliwą konsekwencją może okazać się konieczność zapłaty podatku od sprzedaży nieruchomości. Wysokość podatku od spadku zależy od wartości spadku (należnego udziału spadkowego), a także stopnia pokrewieństwa pomiędzy spadkodawcą a spadkobiercami. W przypadku najbliższej rodziny podatku nie płaci się wcale, zaś najwyższa jego stawka może wynosić nawet 20%.
W momencie rozpoczęcia procedury egzekucyjnej bank ma prawo windykować dłużników maksymalnie do kwoty hipoteki umownej. Jest to kwota większa o 50%, 75% lub 100% od kwoty zaciągniętego kredytu hipotecznego. Wynika to z faktu, iż bank w przypadku windykacji nie chce ponosić kosztów komorniczych, sądowych czy licytacyjnych. Dla instytucji finansowej jest to zabezpieczenie, jakie stosuje się w celu pewności co do wypłacalności dłużnika. Zapis o wysokość hipoteki umownej znajduje się w dziale IV księgi wieczystej kredytowanej nieruchomości.
W przypadku kiedy zmarły był jedynym kredytobiorcą, wówczas umowa kredytowa wygasa, natomiast prawo do nieruchomości dalej przypada bankowi. Spadkobiercy, przyjmując spadek, muszą spłacić pozostały dług wobec instytucji. Istnieje również możliwość, iż bank aneksuje im umowę, ale dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii kredytowej.
Jak zabezpieczyć się na wypadek śmierci kredytobiorcy?
Zabezpieczenie kredytu z perspektywy spadkobierców/kredytobiorców są to czynności, które należy podjąć, aby uchronić ich przed konsekwencjami wynikającymi ze śmierci dłużnika. Powinno ono składać się z dwóch poziomów – prawnego oraz finansowego.
Ten pierwszy nie musi wymagać nakładów finansowych, a umożliwia rodzinie sprzedaż nieruchomości, unikając tym samym procesu windykacyjnego, nawet jeśli spadkobiercami są niepełnoletni. Mowa tu o testamencie. Może on być sporządzony odręcznie, choć warto skonsultować go z prawnikiem i podpisać u notariusza.
Zabezpieczenie finansowe to nic innego jak polisa ubezpieczeniowa, która w przypadku śmierci kredytobiorcy pokryje wszelkie koszty spadkobierców.
Na polskim rynku istnieje kilka możliwości. Najpopularniejsze z nich to ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia na życie z dożyciem oraz ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe. Warto pamiętać, że produkty oparte o UFK-i mają element inwestycyjny. Inwestor wpłaca składkę miesięczną, która przeznaczona jest na zakup jednostek uczestnictwa w wybrane przez niego fundusze. Elementem ubezpieczeniowym w przypadku śmierci ubezpieczonego jest stuprocentowa wypłata wartości rachunku często powiększona o symboliczną kwotę.
Równie popularnym rozwiązaniem jest ubezpieczenie na życie. Jest to najprostsza forma polisy. Klient podaje informacje na temat swojego stanu zdrowia, daty urodzenia, zawodu oraz badane są jego potrzeby ubezpieczeniowe. Na bazie tych składowych klient otrzymuje składkę miesięczną. W przypadku zdarzenia ubezpieczeniowego oraz dostarczenia wymaganej dokumentacji świadczenie wypłacane jest uposażonemu, którym może być zarówno instytucja finansowa, jak i osoba fizyczna.
Najkorzystniejszym rozwiązaniem są ubezpieczenia na życie z dożyciem. Jest to kopia zwykłych polis z tą różnicą, że po zakończeniu okresu ubezpieczenia klient otrzymuje częściowy bądź całkowity zwrot wpłaconych środków. Rozwiązanie to często pozwala wcześniej spłacić kredyt lub zgromadzone środki mogą stanowić poduszkę finansową.
Rozumiejąc proces egzekucyjny oraz konsekwencje z niego wynikające, dzięki odpowiednim zabezpieczeniom gwarantujemy bezpieczeństwo zarówno naszym współkredytobiorcom, jak i przyszłym spadkobiercom. Jednocześnie dajemy sobie pewność spokojnego snu.